Jak diagnozować zaburzenia neuropoznawcze? – Kompleksowy przewodnik dla dzieci i dorosłych

 

Diagnoza zaburzeń funkcji neuropoznawczych jest procesem, który wymaga całościowego spojrzenia na osobę — niezależnie od tego, czy jest to dziecko, nastolatek czy osoba dorosła. Choć objawy mogą różnić się w zależności od wieku, metody diagnostyczne opierają się na podobnych narzędziach: analizie procesów poznawczych, funkcji wykonawczych, pamięci, uwagi oraz ogólnego sposobu przetwarzania informacji przez mózg.

Profesjonalna diagnoza pozwala zrozumieć, dlaczego pojawiają się trudności w nauce, pracy, codziennych zadaniach czy organizacji życia, oraz jak skutecznie wspierać funkcjonowanie osoby. Jest to szczególnie ważne, ponieważ zaburzenia neuropoznawcze nie są wynikiem lenistwa, braku motywacji czy złej woli — są efektem specyficznego działania mózgu, który przetwarza informacje w odmienny sposób.

 

Co obejmuje diagnoza zaburzeń neuropoznawczych?

Proces diagnostyczny składa się z kilku etapów, które pozwalają dokładnie ocenić, jak dana osoba funkcjonuje poznawczo. Obejmuje to zarówno obiektywne testy, jak i analizę codziennego funkcjonowania.

 

1. Wywiad z rodzicem lub pacjentem

To pierwszy i kluczowy etap diagnostyki. Obejmuje:

• historię funkcjonowania poznawczego,

• trudności w nauce lub pracy,

• rozwój dziecka (w przypadku dzieci),

• przebieg edukacji,

• wcześniejsze diagnozy,

• informacje o zdrowiu, przebytych chorobach, lekach, urazach,

• trudności emocjonalne, społeczne i behawioralne,

• mocne strony osoby.

U dzieci wywiad dotyczy również rozwoju mowy, motoryki, funkcjonowania w grupie rówieśniczej, przebiegu ciąży i porodu.

U dorosłych wywiad często obejmuje funkcjonowanie w pracy, organizację życia codziennego, pamięć, zmęczenie, koncentrację oraz ewentualne choroby neuropsychologiczne.

 

2. Analiza dokumentacji

Specjalista może przeanalizować:

• wcześniejsze diagnozy psychologiczne, psychiatryczne, neurologiczne,

• opinie z poradni, opisy badań, wyniki EEG, MRI,

• dokumentację edukacyjną (u dzieci),

• wyniki badań laboratoryjnych, jeśli są istotne.

To pozwala spojrzeć na sytuację pacjenta w szerszej perspektywie.

 

3. Obserwacja kliniczna

Podczas badania specjalista obserwuje:

• tempo pracy,

• styl rozwiązywania zadań,

• reakcje emocjonalne,

• sposób organizacji materiału,

• stosowane strategie poznawcze,

• poziom frustracji i radzenia sobie z trudnymi zadaniami.

U dzieci obserwacja obejmuje również zachowanie spontaniczne — ruchliwość, impulsywność, wytrwałość.

 

4. Testy neuropsychologiczne i poznawcze

To kluczowy element diagnozy. Dobiera się je indywidualnie do wieku i problemów osoby.

 

Najczęściej badane obszary:

 

• Uwaga i koncentracja

• testy uwagi selektywnej, trwałej, podzielnej,

• testy tempa przetwarzania informacji.

• Pamięć

• pamięć robocza,

• pamięć krótkotrwała,

• pamięć długotrwała,

• pamięć słuchowa i wzrokowa.

• Funkcje wykonawcze

• planowanie,

• elastyczność poznawcza (przełączanie się),

• kontrola impulsów,

• inicjowanie działania,

• samokontrola,

• przewidywanie konsekwencji.

• Percepcja wzrokowa i słuchowa

• różnicowanie bodźców,

• analiza i synteza,

• szybkość przetwarzania.

• Koordynacja wzrokowo-ruchowa

• zadania grafomotoryczne,

• odwzorowywanie wzorów,

• testy konstrukcyjne.

• Myślenie logiczne i rozwiązywanie problemów

• zadania wymagające analizowania i wnioskowania,

• zadania sekwencyjne.

• Funkcjonowanie językowe

• rozumienie mowy,

• przetwarzanie językowe,

• nazywanie i fluencja słowna.

• Tempo pracy i wydajność poznawcza

 

5. Badania dodatkowe (opcjonalnie)

W niektórych przypadkach specjalista może zaproponować:

• testy inteligencji (np. WISC-V, WAIS),

• testy emocjonalne lub osobowościowe,

• badanie ADHD (np. Conners, CAARS),

• konsultację neurologiczną,

• konsultację logopedyczną,

• badanie integracji sensorycznej.

Współpraca kilku specjalistów daje pełen obraz funkcjonowania.

 

6. Analiza wyników

Po wykonaniu testów specjalista:

• interpretuje wyniki,

• porównuje je z normami wiekowymi,

• analizuje zachowanie osoby podczas testów,

• identyfikuje mocne i słabe funkcje,

• sprawdza, czy trudności są jednolite czy wybiórcze,

• określa, które procesy wymagają wsparcia.

 

7. Omówienie diagnozy

Rodzic lub dorosły pacjent otrzymuje:

• jasne i zrozumiałe wyjaśnienie wyników,

• opis obszarów funkcjonowania, które działają prawidłowo,

• opis trudności oraz ich przyczyn,

• zrozumienie, jak dane zaburzenie wpływa na codzienne życie,

• możliwość zadawania pytań i rozwiania wątpliwości.

 

8. Pisemna opinia lub raport

W HugCare przygotowujemy dokument, który może obejmować:

• opis procesu diagnostycznego,

• szczegółowe wyniki testów,

• interpretację wyników,

• rozpoznanie (jeśli wystąpi),

• zalecenia terapeutyczne,

• rekomendacje dla szkoły (u dzieci),

• wskazówki do pracy zawodowej lub domowej (u dorosłych),

• plan treningu funkcji poznawczych.

 

9. Plan wsparcia i terapia

W zależności od wyników diagnozy, możliwe formy pomocy to:

• trening funkcji poznawczych,

• terapia pedagogiczna,

• trening pamięci i uwagi,

• terapia funkcji wykonawczych,

• wsparcie psychologiczne,

• terapia logopedyczna (jeśli potrzebna),

• terapia integracji sensorycznej,

• wsparcie rodziców w organizacji nauki w domu,

• zalecenia dla nauczycieli,

• metody pracy dostosowane do trudności pacjenta.

 

Różnice między diagnozą dzieci a dorosłych

 

Dzieci

• Diagnoza koncentruje się na funkcjonowaniu w szkole, zabawie, nauce czytania, pisania i liczenia.

• Obserwacja zachowania jest szczególnie ważna.

• Często diagnoza dotyczy równocześnie specyficznych trudności w uczeniu się (dysgrafia, dysortografia, dyskalkulia).

• Niezbędna jest współpraca z rodzicami i szkołą.

Dorośli

• Skupiamy się na funkcjonowaniu w pracy, domu, relacjach, organizacji życia.

• Badania pomagają zrozumieć trudności trwające od lat (np. nierozpoznane ADHD, problemy pamięciowe, spowolnienie poznawcze).

• Diagnoza może dotyczyć zarówno problemów neurorozwojowych, jak i zmian związanych ze stresem, depresją, wypaleniem zawodowym czy chorobami neurologicznymi.

• Tworzymy plan wsparcia, który ma realnie ułatwić codzienne życie.

 

 

Dlaczego diagnoza neuropoznawcza jest tak ważna?

• wyjaśnia przyczyny trudności,

• pomaga uniknąć frustracji i nieporozumień,

• pozwala dobrać strategie pracy i nauki,

• umożliwia uzyskanie dostosowań (w szkole, pracy),

• chroni przed zaniżoną samooceną,

• wspiera rozwój i funkcjonowanie społeczne,

• pozwala na wczesną interwencję, która jest kluczowa dla rozwoju mózgu.

Dla wielu dzieci i dorosłych diagnoza jest momentem przełomowym — po raz pierwszy rozumieją, że trudności nie wynikają z lenistwa czy „braku chęci”, tylko z realnych różnic w funkcjonowaniu mózgu.